Thuisbrouwen: de basis!

Ongeacht hoe je gaat brouwen (hierover later meer), moet je weten dat jij je zelfgebrouwen biertje niet direct klaar is om het te drinken en dat het een aantal fases die het doorloopt totdat het zover is. De korte editie is dat het bestaat uit 3 etappes:

1. Brouwen (minimaal 30 minuten tot 3 uur)
2. Gisting (minimaal 2 weken)
3. Nagisting (minimaal 2 weken)

Kortom, met ongeveer 4 weken kun jij je zelfgemaakt brouwsel ook daadwerkelijk drinken. Maar trust me, het is het allemaal waard ;)

Laten we eerst beginnen met de basics:

Minimale basismateriaal voor het brouwen

Ongeacht hoe je gaat brouwen, je hebt altijd het volgende nodig:

• Pan van minimaal 8L (bij brouwsels van 5L): het hoeft geen speciale/dure brouwpan te zijn zolang deze maar 8L is en werkt op je gasfornuis of inductieplaat; ik adviseer wel een pan te nemen dat meetmaten heeft aan de binnenkant, dat maakt je leven zoveel makkelijker.
• Thermometer: dit mag een glazen zijn of een digitale, het maakt ook niet uit of dit er eentje is van de Action bijvoorbeeld; aanbevolen wordt om een thermometer te kopen die zo goed als direct de temperatuur (precies) kan aangeven.
• Gistvat/Gistemmer (minimaal 5L, bij voorkeur 2): dit mag een glazen mandfles zijn, eentje van PET of een plastic emmer; persoonlijk vind ik een doorzichtige gistvat van PET met kraantje het handigst omdat je dan ook kan zien wat er precies gebeurt, kun je het proces in de gaten houden en kun je - door het kraantje - het jongbier makkelijker overhevelen naar een ander vat, pan en-of rechtstreeks in de fles doen (hierover later meer).
• Waterslot: De meeste gistvaten die je kunt kopen zijn al compleet en beschikken al over een waterslot en-of stop (waar je het waterslot in moet prikken), mocht dit niet het geval zijn dan dien je deze nog apart te kopen; de traditionele watersloten zijn erg goedkoop te verkrijgen via Amazon, Temu, etc en het kan geen kwaad om meerdere te halen.
• Roerspaan: Ik adviseer eentje van plastic of RVS, geen houten omdat deze op den duur zeer moeilijk schoon te krijgen zijn wat een verhoogd risico met zich meebrengt op infecties.
• Hydrometer/Alchoholmeter/SG-meter en "reageerbuis": Niet verplicht, maar wel handig om te bepalen of je Suiker Gehalte (SG) klopt met het recept van het bier wat je brouwt al dan niet om te bepalen hoeveel alcohol er in je biertje zit; het meten van de SG-waarde doe je meestal voordat jij je brouwsel doet in de gistemmer (of voordat je het gist toevoegt) en nadat de vergisting is afgerond (dus voordat je het in de fles doet).
• Bierflessen en Bierflesvuller/afvulpijp: Na ongeveer 2 weken vergisten kun jij het jongbier overhevelen naar een bierfles, met een bierflesvuller (of afvulpijp) wordt dit een stuk makkelijker en smeer je minder.

Het toeval wil dat er meer dan genoeg startersets beschikbaar zijn die voorzien zijn van een alcoholmeter, thermometer, gistemmer, waterslot, afvulpijp en-of roerspaan ongeacht de manier van brouwen. Daarbij zijn deze sets of missende materialen  erg makkelijk online te kopen via Braumarkt, Brouwpunt, Brouwbroeders, Unibrew, etc, etc.

Het enige wat je vaak nog extra moet kopen is een pan van 8L (als je deze nog niet hebt). Ik brouw zelf met mout (ook wel full grain genoemd) en ik heb daarom jaren terug een 3-tal soeppannen van 8L gekocht bij de IKEA voor nog geen 25 euro per stuk en deze waren voorzien van maten aan de binnenkant (tot 0.5L nauwkeurig).

Reinigen en ontsmetten

Als je gaat brouwen, dan is het belangrijk om schoon te werken en-of om schoon materiaal te gebruiken. Je zult dan ook merken dat de meeste tijd dat je bezig bent niet het brouwen zelf is, maar dat je bezig bent met schoonmaken en-of ontsmetten (ervoor, tussendoor en naderhand). 

Waarom? Je wilt voorkomen dat bacterien en-of micro-organismen zich gaan nestelen tijdens het brouw-, gist en-of nagistingsproces; je wilt niet dat je na 4 weken tot de conclusie komt dat je bier een infectie heeft opgelopen en niet te drinken is. Dus het materiaal en je brouwlocatie goed schoonmaken en ontsmetten is enorm belangrijk!

Het materiaal goed schoonmaken met een klein beetje zeepsop (doe dit met beleid, je hoeft echt niet te schrobben en maak niet gebruik van schuursponsjes), het nareinigen met warm water en Chemipro Oxi (erg goedkoop, 1KG kun je voor om en nabij de 9 euro kopen en is goed verkrijgbaar bij diverse online brouwshops) is in de meeste gevallen voldoende.

Overigens is Chemipro Oxi primair bedoeld voor het reinigen van materiaal, het is geen ontsmetter! Ik adviseer daarom om daarna ook al je materiaal te ontsmetten met (een spuitflacon dat voorzien is van) Chemipro San of Star San. Een pan vullen met Chemipro San of Star San en alles er in mikken kan natuurlijk ook, maar een spuitflacon met dit goedje is sowieso erg handig als je zaken tussendoor schoonmaakt en direct wil ontsmetten.

Overigens heb je maar heel erg weinig nodig van Chemi Pro Oxi/San of Star San; je kunt het kopen in 100ml flacons (voldoende voor zeker 5 brouwsels) en naspoelen met schoon water is in feite niet nodig.

Manieren van brouwen

In principe heb je 3 manieren van brouwen die elk hun eigen moeilijheidsgraad hebben. Elke manier van brouwen heeft buiten water ook extra materiaal nodig tov van het basismateriaal. Hierbij maak ik een onderscheid in wat je echt nodig hebt en wat aanbevolen wordt. 

• Blikbrouwen: De meest simpele manier van brouwen! Het enige wat je nodig hebt is een blik gehopt moutsiroop (de meest bekende en beschikbare merk in Nederland zijn de blikken Brewferm), enkele pannen met water, suiker (de hoeveelheid staat in de handleiding) en een gistemmer met waterslot (minimaal 10L, afhankelijk van wat je wilt brouwen).
  
  Dit is een hele makkelijke methode om goedkoop en relatief snel bier te maken, de blikken van Brewferm kan je voorzien van speciaalbier in de hoeveelheid van 9L tot 12L.
  
  Het proces is simpel: je verwarmt een open blik met moutsiroop in water zodat de moutsiroop wat vloeibaarder wordt voor een bepaalde periode, doet de inhoud van het blik in een hoeveelhoud warm water in de vergistingsemmer, vult het blik met warm water om de achtergebleven siroop nog een beetje los te weken om het daarna in de vergistingsemmer te deponeren, doet de hoeveelheid of lost de opgegeven hoeveelheid suiker op in lauw water waarna je dit met aanvullende hoeveelheid water deponeert in het vergistinsvat.
  
  Met een beetje voorbereiding heb je dit met 30 minuten in je gistemmer, doe je het gist erbij in, sluit je de vergistingsemmer, bevestig je het waterslot en is het na 2 weken klaar om gebotteled te worden (hierover later meer); afhankelijk van het soort bier kun je dit na de vergisting met 2 weken proeven.
  
  Mijn ervaring is dat deze bieren redelijk zijn (zeker de Belgische Amber), maar verwacht geen hoogstandjes qua smaakexplosies en-of mogelijkheden.
  
  Aanbevolen extra materialen benodigd: flessentrekker (of iets dergelijks) om het restant uit het blik te krijgen.
  
  
• Brouwen met moutextract: Het voordeel van deze manier van brouwen is dat je het maischproces niet hoeft te volgens. Je lost het moutextract op in een bepaalde hoeveelheid water met een temperatuur van 30 graden met een gardne, gaat het koken en voegt de hop en-of andere ingredienten toe zodra het kookt. Als het kookschema is afgerond moet je het wort afkoelen naar maximaal 25 graden alvorens je het daarna in de gistemmer kan doen.
  
  Dit is iets meer werk (om en nabij 1,5 tot 2 uur incl het afkoelen), maar je kunt hier hele mooie/leuke en smakelijke bieren mee maken. Het grootste verschil met blikbrouwen is dat je het brouwesel kookt en dat je daarna het gekookte brouwsel (wort genaamd) eerst moet afkoelen tot 20 ~ 25 graden celcius (dit kun je doen in een spoelbak in de keuken waarbij je de pan met wort laat afkoelen door de spoelbak meerdere keren met water en-of ijsblokjes te vullen en de pan er in te doen totdat je de temperatuur van maximaal 25 graden hebt bereikt) alvorens je deze in de gistemmer kunt doen. De vergisting en nagisting op de fles is verder precies hetzelfde, met ongeveer 4 weken kun je het bier proeven.
  
  Moutextract kun je bij diverse online brouwshops aanschaffen en de verpakking geeft duidelijk aan hoeveel gram je moet gebruiken voor een bepaalde hoeveelheid.
  
  Tegenwoordig zijn er ook enkel startersets beschikbaar, zoals die van Simpel Brouwen, met goede handleiding zodat je relatief simpel je eerste brouwsel kunt maken.
  
  Extra materialen benodigd: roergarde voor het oplossen van de moutextract (wel goed schoonmaken en ontsmetten!)
  
  Aanbevolen extra materiaal benodigd: een (schoongemaakt en ontsmette) zeef voor het opvangen van het hop zodra je de wort in de vergistingsemmer doet en-of een filter die je tijdens het koken gebruikt waarin je de "verse" hop of hop pallets in doet bij het koken (zoals een hop spider, dry hop filter of een afsluitbare theezeef).
  
  
• Brouwen met mout (fullgrain): Het echte werk!
  
  Je moet de mout eerst maischen (een verhittingsproces waarbij de mout in een hoeveelheid water wordt gedaan en wordt verwarmd zodat er suikers vrijkomen). Dit verhittingsproces bestaat vaak uit 3 stappen waarbij de mout een tijd lang moet worden verwarmd op 63 graden, vervolgens op 73 graden en uiteindelijk op 78 graden, daarna moet je het mout scheiden van de wort (door dit over te hevelen naar een andere pan en de borstel op te vangen in een zeef), extra suikers te verkrijgen door de borstel te spoelen met spoelwater om vervolgens de wort te koken en deze te voorzien van hop en-of andere ingredienten.  Daarna moet je hetzelfde proces volgens als bij het brouwen met moutextract (afkoelen, in gistemmer doen met gist en daarna nagisting op de fles) waarbij je na ongeveer 4 weken je eigen brouwsel kunt gaan proeven.
  
  Deze vorm van brouwen is aanzienlijk meer werk (om en nabij de 2,5 tot 3 uur incl. het afkoelen) dan het brouwen met moutextract. Daarbij heb je een extra pan nodig (aanbevolen is zelfs 2 extra pannen) en moet je de temperatuur aandachtig in de gaten houden tijdens het maischproces.
  
  Het voordeel is wel dat er aanzienlijk meer aanbieders zijn van kant-en-klare ingredientensets die verder gaan dan een reguliere blond, triple, IPA, etc zoals bij Brouw Broeders, Brouwmout, Brouwpunt, Braumarkt, Unibrew
  
  Extra materialen benodigd:  maatbeker (3L bij brouwsels van 5L) of pan voor spoelwater (ik kook meestal gewoon de hoeveelheid water met een waterkoker en doe dit in de maatbeker/pan zo'n 15 minuten voor het spoelen, tegen die tijd is het voldoende afgekoeld en te gebruiken als spoelwater), een pan van 8L voor het opvangen van het wort en een zeef voor in de "wort-pan" dat groot genoeg is voor het opvangen van de borstel en dat je kunt gebruiken om te spoelen met spoelwater.
  
  Aanbevolen extra materiaal benodigd: een zeef voor het opvangen van het hop zodra je de wort in de vergistingsemmer doet en-of een filter die je tijdens het koken gebruikt waarin je de "verse" hop of hop pallets in doet bij het koken (hop spider, dry hop filter of een afsluitbare theezeef).

Ongeacht het brouwen: zet de goed afgesloten gistemmer met waterslot op een donkere plaats met een (constante) temperatuur van rond de 20 graden. 

Belangrijke tips:

Infecties komen in feite alleen voor als je het materiaal niet goed hebt ontsmet en-of er (teveel) zuurstof is gekomen in de gistemmer of bierfles tijdens de (na)vergisting. Dus:

1. Werk schoon en ontsmet je materiaal (thermometer, roerspaan, etc) met regelmaat: een spuitflacon met water icm Star San of chemipro San is echt een uitkomst.
2. In geval van brouwen met moutextract en-of mout: zorg ervoor dat er geen water komt in het wort tijdens het afkoelen in de spoelbak en houd de deksel zoveel mogelijk op de pan. Mijn ervaring is dat het afkoelen minimaal 30 minuten duurt en dat je 2 tot 3 keer de spoelbak moet leeglaten en vervolgens weer moet vullen met koud water, pas bij de laatste vulling van de spoelbak controleer ik de temperatuur om te zien of ie 25 graden of lager is.
3. Zorg ervoor dat de gistemmer goed dicht zit zodat er geen zuurstof bij kan komen ivm mogelijke infecties en dat het waterslot maximaal gevuld wordt zoals de handleiding dit aangeeft, de meeste watersloten hebben streepjes dat aangeeft en zorg ervoor dat het waterslot ook dicht zit omdat je anders vliegjes/insecten erin kunt krijgen.
4. Ongeacht de manier van brouwen: als je na 24 uur nog geen activiteit ziet in het waterslot, verwijder deze dan niet en-of druk deze niet aan niet ivm verhoogde kans op infectie; in de meeste gevallen sluit het waterslot gewoon niet helemaal terwijl de vergisting gewoon zijn werk doet (heb dus 2 weken geduld).
5. Ongeacht de manier van brouwen: open nooit de gistemmer tijdens het vergisten en-of binnen de aangegeven 2 weken behalve als dit volgens het recept moet (bijvoorbeeld bij IPA's waar extra  hop toegevoegd moet worden in de laatste dagen, dit wordt dryhopping genoemd); in deze gevallen zorg ervoor dat dit zo snel mogelijk gebeurd en dat er zo weinig mogelijk zuurstof bij het jongbier kan komen om infecties tegen te gaan.

Nagisting op de fles (het rijpingsproces)

Ongeacht de manier van brouwen, de meeste biersoorten zijn na 2 weken klaar met vergisten.

Niet verplicht, maar wel aanbevolen (zeker de IPA's met dryhopping): mocht je de mogelijkheid hebben, dan kun je er nog voor kiezen om een coldcrash te doen door de gistemmer 3 tot 5 dagen in de koelkast te zetten zodat alle troep (zoals gist of misschien hop door dryhopping) gaat zakken naar de bodem.

Zodra de vergisting klaar is, dan wordt het jongbier genoemd en als je dit gaat proeven dan zul je merken dat er nog geen koolzuur in zit. Om je bier te voorzien van koolzuur moet je het jongbier met normaal kristalsuiker in flesjes doen (dit wordt nagisting op de fles genoemd): meestal is na 2 weken het suiker opgelost/opgenomen en heb je daadwerkelijk bier met koolzuur en kun je het gaan drinken!

Nu heb je 2 soorten flessen die het meest gebruikt worden voor het afvullen op de fles; dat zijn donkere bierflessen (je kent ze wel van Heineken, Amstel, Duvel, etc) die afgesloten worden met een kroonkurk of de beugelflessen (bekend van Grolsch) die afgesloten worden met een beugelsluiting. 

Je kunt deze flessen gewoon nieuw en online kopen - inclusief kroonkurk of beugelsluiting - of oude bierflessen hergebruiken. Persoonlijk vind ik de beugelflessen wat makkelijker af te vullen, simpelweg omdat je met kroonkurken deze met een (extra aan te schaffen) kroonkurkapparaat moet vastmaken. Verder adviseer ik om bierflessen niet meer dan 3 keer te (her)gebruiken en ze te vervangen voor nieuwe exemplaren.

Maar alvorens dat je flessen kunt afvullen, moet je wel wat handelingen doen:

• Oude etiketten verwijderen door deze een nacht in een bad van soda en warm water doen en de volgende ochtend gaan ze er makkelijk vanaf (houd er rekening mee dat je daarna de flessen niet meer kunt inleveren voor statiegeld).
• Flessen reinigen: ik spoel de flessen eerst enkele keren goed uit (eventueel met een flessenborstel bij hardnekkig vuil), doe daarna de flessen een aantal uur in een bak met warm water en Chemipro Oxi voor extra reiniging om ze daarna nogmaals na te spoelen met Chemipro San of Star San en ze uiteindelijk op de kop uit te laten lekken (tip: met een flessenspoelapparaat is het initieel reinigen en het naspoelen met Chemipro San of Star San een zeer makkelijke taak).
• Ontsmetten van kroonkurken/beugelsluiting: doe alles een klein pannetje/bakje gevuld met water en Chemipro Oxi, San of Star San
• Het overhevelen van het jongbier naar pan of ander gistemmer icm een hevel met filter: niet verplicht maar wel aanbevolen, dit zorgt ervoor dat eventuele rotzooi zoals het gist niet mee gaat met het jongbier in de fles waardoor het een stukje helderer wordt. De makkelijkste manier is om een slang met filter in het jongbier te doen (uiteraard wel eerst ontsmetten), aan het uiteinde iets aan te zuigen en het uiteinde in de pan/gistemmer te leggen op de bodem zodat er zo weinig mogelijk zuurstof in het jongbier komt.

Nu het punt van suiker toevoegen aan het jongbier, je hebt hiervoor de volgende mogelijkheden:

• Doe het jongbier in de fles, voeg een klein theelepelschepje kristalsuiker toe in het flesje en sluit de fles af.
• Los de hoeveelheid gram kristalsuiker per liter (volgens het recept) op in 4 keer het aantal  gram in ml water (bijvoorbeeld voor 5L met een recept dat zegt 5 gram suiker per liter nodig is, wordt dit dus 25 gram suiker en dat los je op in 100ml warm water) om het daarna  (nadat het is afgekoeld) voorzichtig te mengen met het jongbier in de pan of andere gistemmer zodat het evenredig verdeeld is.
• Maak gebruik van carbonation drops: de makkelijkste (maar ook duurste) manier, je doet de drop (beschikbaar voor 0.2l, 0.33l of 0.5l) in een flesje en vult het verder af met jongbier om deze daarna af te sluiten met de kroonkurk/beugelsuiting

Persoonlijk gebruik ik altijd de 2e oplossing (dus kristalsuiker oplossen in water), zolang je het recept volgt en het voorzichtig mengt in het jongbier zul je geen of amper problemen hebben met bierbommen of te weinig koolzuur. 

Als je de keuze hebt gemaakt, dan wordt het tijd om het jongbier af te vullen op de fles. Een afvulpijp is simpelweg de meest makkelijke manier om flessen af te vullen:

• Als je het jongbier in een gistemmer of gistvat hebt met kraantje: sluit de slang met de afvulpijp (of alleen de afvulpijp) aan op het kraantje, vervolgens het kraantje openen en de afvulpijp op de bodem van het flesje plaatsen; hierna loopt deze vol en door de afvulpijp omhoog te doen stopt het vulproces.
• Als je het jongbier in een gistemmer, gistvat of pan hebt zonder kraantje: maakt gebruik van een (automatische) hevel of een sifon slang met daarop de afvulpijp aangesloten en plaats de afvulpijp op de bodem van het flesje; hierna loopt deze vol en door de afvulpijp omhoog te doen stopt het vulproces.

In geval bij de keuze om kristalsuiker rechtstreeks toe te voegen aan de fles dan is dit het moment om dat te doen. Zodra het flesje gevuld is dan kun je de kroonkurk erop doen met het kroonkurkapparaat of de beugelsluiting gebruiken. Zet de fles op een donkere plaats in een ruimte met een temperatuur van rond de 20 graden, heb 2 weken geduld en daarna proost: